Hain tematuak zeruan gora igo nahian, Pirinioak, azkenean, aldendu egin ziren mendeetako zalapartatik, eta grinaz gordetzen dituzte orain beren iragan joria eta ahozko tradizio paregabea.
Mendebaldetik ekialdera haran bakoitzak bere identitatea aldarrikatu arren, jakin-minez datorren bidaiariak zailtasunik gabe irakurriko du benetako batasun kultural bat.
Pirinioen inguruko ahozko tradizioaren enbor komun honetatik hiru adar nagusi hazi ziren :
- Sorrerako mitoak, jatorriak kontatzeko, lehentasuna ematen ohi dietenak «basatikeria otzantzeko» kontakizunei, Joan Hartza ezinbesteko kontakizunean, besteak beste.
- Ipuin etiologikoak, tokiko berezitasunei zentzua ematea helburu, jatorria ezagutzen ez zaion fenomeno baten azalpen ilustratu bat ematen dutenak. Horrek, sarritan, eragina izan du elezaharrak kristautzeko garaian, eta iturri, arroka, haitzulo edo mendi gutxik ihes egin ahal izan diote prozesu horri.
- Ipuinak, non txikiek, ahulek, patutik betiko baztertuek, esaterako mendietako nekazariek, beste mundu bat asmatzen duten, garaileak izango liratekeen mundu bat, alegia. Inoren semeek iseka egiten diote Deabruari, ogroei barre egiten diete eta erregeen eta printzesen maitasuna jasotzen dute.
Azkenik, hostoak haizetan, han-hemenka sortzen dira maitagarrien, izpirituen, gauaren itzalen eta pertsonaia misteriotsuen ipuinak. Kontakizun horietan, ez da sinesmena biltzen, beldurra baizik.
Adi, hemen daude Pirinioak…
